Astronomen zeggen een negende planeet in het zonnestelsel te hebben ontdekt, de mysterieuze ‘Planeet X’. Als dat echt waar is, is het één van de grootste astronomische ontwikkelingen in decennia – maar dat is een heel grote ‘misschien’… Wat is ‘Planeet X’ precies, en bestaat ‘ie nou wel of niet?
‘Planeet X’, of ‘Planeet 9’ zoals astronomen hem ook wel noemen, is alleen ontdekt via zwaartekrachtsafwijkingen van dwergplaneten en asteroiden aan het einde van het zonnestelsel. De vondst daarvan werd gedaan door een team astronomen van de Caltech Universiteit in Californië, en niet door zomaar iemand.
De hoofdwetenschappers van de zoektocht zijn Konstantin Batygin en Mike Brown‘de man die Pluto vermoordde’ door diens status tot dwergplaneet te degraderen. En als die twee mannen praten, dan luister je wel…
Niet ‘ontdekt’
Het is belangrijk te melden dat ‘Planeet X’ nog niet daadwerkelijk ontdekt is. Brown and Batygin hebben een nieuw zwaartekrachtsmodel van het einde van het zonnestelsel gemaakt door de orbits van 6 asteroiden in de Kuipergordel te onderzoeken. Daarbij ontdekten ze dat de banen van die asteroiden niet binnen het huidige zwaartekrachtsmodel van het zonnestelsel pasten, en dat er ergens een nieuw, groot object moest zijn dat de zwaartekracht van de objecten beïnvloedt.
Eigenlijk is de enige verklaring voor die zwaartekrachtsafwijkingen dat er een enorme planeet achter de Kuipergordel moet liggen, die heel erg ver weg ligt. ‘Planeet X’ is dus niet ‘ontdekt’, maar is de enige logische verklaring die past binnen een nieuwe theorie die de zwaartekracht in het zonnestelsel verklaart.
Wat is ‘Planeet X’?
Als de planeet echt bestaat, ligt die erg ver weg. Hij draait iedere 15,000 jaar om de zon (tegenover de 238 die Pluto erover doet), en heeft een massa van ongeveer 10 keer de aarde. Maar hoe ver staat hij nou precies weg? De astronomen schatten dat de dichtste afstand tot de zon zo’n 200 AE is (‘Astronomische Eenheid’, de afstand tussen de aarde en de zon, zo’n 150 miljoen kilometer). De verste afstand ligt zelfs tussen de 600 en 1200 AE, en als je denkkt dat die marge nogal ruim is, bedenk je dan ook dat Pluto op ‘slechts’ 39 AE ligt.
Het is niet erg nuttig om zulke afstanden in metrische kilometers uit te drukken, maar laten we het toch eens proberen. De aarde staat 150 miljoen kilometer van de zon, Pluto 5,9 miljard, en ‘Planeet X’ zou tussen de 30 en de 120 miljard kilometer van het midden van het zonnestelsel staan.
Misschien kan dit model het wat duidelijker maken. Let ook op waar Voyager 1 zich bevindt. Het verste object dat ooit door mensen is gemaakt staat op 133 AE, en is ruim 43 jaar geleden gelanceerd.
De lange en moeilijke geschiedenis van Planeet X
Je hebt de term ‘Planeet X’ misschien al eens eerder gehoord, en de artikelen dat ‘er nu echt een nieuwe planeet is gevonden’ komen je misschien bekend voor.
Dat is niet gek, want het idee van een negende planeet in het zonnestelsel is niet nieuw. Het begrip stamt al uit 1906, toen astronoom Percival Lowell het concept van een nieuwe planeet achter Uranus en Neptunus voor het eerst opperde.
Lowell gebruikte de banen van bestaande planeten om te berekenen dat er afwijkingen waren in de banen van Uranus en Neptunus.
Pluto als ontbrekende schakel
Op dat moment was Pluto nog niet ontdekt, dus toen dat gebeurde in 1930 leek het erop dat Lowells punt bewezen was.
Maar in de jaren na de ontdekking bleek dat Pluto’s kleine afmetingen nooit voor genoeg zwaartekracht kon zorgen om de afwijkingen van de ijsgiganten te verklaren. De zoektocht ging door.
In de jaren na Pluto’s degradatie tot dwergplaneet hebben verschillende teams van astronomen geprobeerd om Planeet X te vinden. Er werden veel wetenschappelijke papers over geschreven, maar die kwamen zelden tot harde conclusies of berustten op misrekeningen.
Onondekt
Het idee van Planeet X werd zelfs officieel doorverklaard toen data van Voyager 2 werd bekeken. Nadat de sonde langs Neptunus op was gevlogen, bleek dat de planeets totale massa altijd met een marge van 0,5% te hoog was berekend. Na nieuwe berekeningen bleken er geen afwijkingen in orbits meer te vinden.
Bovendien bleken de trajecten van ruimtesondes als Pioneer en Voyager 1 precies te verlopen zoals werd verwacht, waardoor astronomen concludeerden dat er geen andere planeet kon zijn.
Dat heeft wetenschappers er nooit van weerhouden om door te zoeken naar de planeet, en iedere paar jaar verschijnt er weer een nieuwe theorie, die meestal weinig om handen heeft.
Hoe is het nu anders?
Je kunt dus wel begrijpen waarom wetenschappers sceptisch zijn over nieuwe claims over Planeet X. Dit keer is het echter een beetje anders, en dat heeft vooral te maken met Brown en Batygin, die grote namen zijn ind e astronomie. Brown is een van de beroemdste planetaire wetenschappers die er zijn, dus als iets zegt nemen mensen dat wel serieus.
Ook is het belangrijk dat het nieuwe model veel dingen verklaart, zoals de wilde elliptische banen van objecten in de Kuipergordel. Die hebben astronomen altijd al vreemd gevonden, maar die banen konden nooit verklaard worden door bijvoorbeeld alleen Pluto.
Hoe kunnen we exoplaneten vinden, maar geen planeet die zo dichtbij staat?
Het is niet onredelijk je af te vragen hoe we piepkleine exoplaneten miljarden lichtjaren verderop kunnen vinden, maar een planeet in onze eigen achtertuin niet.
Dat heeft te maken met de manier waarop astronomen naar exoplaneten (planeten buiten ons zonnestelsel) zoeken. Dat gebeurt namelijk op een heel andere manier dan waarop Planeet X is gevonden.
Telescopen
Grote ruimtetelescopen zoals Kepler zoeken niet naar planeten zelf, maar naar verre sterren. Als een planeet vóór de ster langs gaat, is dat wat de telescoop ziet: Een klein lichtpuntje met een nog kleiner zwart puntje dat ervoor langsgaat.
Dus eigenlijk dit:
In tegenstelling tot dit:
Bewijs voor Planeet X
Planeet X is niet op deze manier ontdekt. Dat kan ook niet, want er is geen ruimtetelescoop die we achter de planeet hebben hangen en die naar de zon is gericht.
Maar omdat Planeet X zo ver weg staat, is het ook onmogelijk hem per ongeluk tegen te komen met aardse telescopen. Zelfs Pluto was dit kleine, vage puntje op de kaart tot we New Horizons erheen stuurden om foto’s te maken:
Als dat Pluto is op een afstand van 39 AE, denk je dan eens in hoe Planeet X er met zijn 600 AE uit moet zien – en hoe je dat moet vinden in de gigantische leegte van het heelal. Het komt dan ook niet als verrassing dat Brown niet zeker weet of de planeet wel ooit echt te zien zal zijn – zeker als diens positie in zijn orbit niet bekend is.
Planeet X is niet de enige planeet die is ontdekt met wiskundige berekeningen. Hoewel de eerste 7 planeten van de zon gevonden worden met telescopen, werd Neptunus pas in 1845 ontdekt door de orbits van de andere planeten te berekenen. Het was nog veel later dat we de planeet ook echt konden bekijken.
De ‘Hele Grote Telescoop’ gebruiken
De volgende stap voor Brown en zijn team is om het bestaan van Planeet X te bewijzen door hem echt vast te leggen. Het paper dat de planeet aankondigt is al geplaatst in ‘The Astronomy Journal’, en heeft de peer reviews dan ook al doorlopen, dus de cijfers kloppen in ieder geval al wel.
Brown en Batygin hebben al tijd geboekt met de Subaru Telescoop op Hawaii, de enige telescoop ter wereld die de planeet mogelijk kan vinden. Maar zelfs met die telescoop verwacht Brown dat het minimaal 5 jaar gaat duren voor de planeet gevonden is.
Het kan dus nog wel even duren voor we definitief bewijs voor de vondst hebben, en het is niet de eerste keer dat zo’n ontdekking wordt aangekondigd. Maar laten we het voorlopig vooral het voordeel van de twijfel geven.
Tags : achtergrond, astronomie, planeet 9, planeet negen, Planeet X, planet x
